Ένα πολύ κλασσικό πείραμα Κοινωνικής Ψυχολογίας που στις μέρες μας θεωρείται αντιδεοντολογικό είναι αυτό του Στάνλεϊ Μίλγκραμ. Τη δεκαετία του ’60 ο Μίλγκραμ ως καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ αποφάσισε να διερευνήσει το κατά πόσο η τάση υπακοής του ανθρώπου σε μια ανώτερη Αρχή είναι ίδιον του χαρακτήρα του ή μπορεί να οφείλεται και σε άλλους, εξωγενείς παράγοντες. Με αυτό τον τρόπο ήθελε να καταλάβει καλύτερα τις απαντήσεις πολλών στρατιωτικών και δεσμοφυλάκων των στρατοπέδων της Ναζιστικής Γερμανίας, οι οποίοι όταν στο παρελθόν ρωτήθηκαν επανειλημμένα για ποιο λόγο σκότωναν αθώους ανθρώπους, εκείνοι αποκρίνονταν ότι δεν ήταν αυτοί που είχαν κάνει το έγκλημα αλλά οι ανώτεροι τους. Ισχυρίζονταν δηλαδή ότι η συμπεριφορά τους ήταν ανάλογη των εντολών που δέχονταν τις οποίες έπρεπε να εκτελέσουν χωρίς τον παραμικρό δισταγμό προκειμένου να θεωρηθούν συνεπείς απέναντι στα καθήκοντα που τους είχαν ανατεθεί.
Ο Μίλγκραμ μέσω του πειράματος του μιλάει ανοιχτά για την ανθρώπινη ψυχή. Αποκαλύπτει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο ότι οι άνθρωποι δε χωρίζονται σε “καλούς που δε θα σκοτώσουν ποτέ” και σε “κακούς που είναι γεννημένοι να σκοτώνουν”. Όλοι οι άνθρωποι μπορούν να γίνουν εν δυνάμει “δολοφόνοι” ειδικά σε περιπτώσεις που θα πιστέψουν ότι δε διαπράττουν οι ίδιοι κάποιο έγκλημα (απουσία οικειοθελούς απόφασης), αλλά κάποιος άλλος έχει αναλάβει την ευθύνη της απόφασης (ή τουλάχιστον αυτό τους έχει αφήσει να πιστέψουν) άρα και του εγκλήματος που οι ίδιοι διαπράττουν.
Στο πείραμα του Μίλγκραμ η συνθήκη είναι απλή και ιδιαίτερα καλοστημένη: Δυο συμμετέχοντες οι οποίοι γνωρίζονται για μερικά λεπτά θα υποδυθούν το “δάσκαλο” και το “μαθητή”. Τοποθετούνται από τους ερευνητές σε δυο ξεχωριστά δωμάτια ώστε να μην έχουν οπτική επαφή μεταξύ τους παρά μόνο ακουστική (μέσω μικροφώνων και ακουστικών). Οι ερευνητές τους πληροφορούν ότι το πείραμα έχει υποτίθεται να κάνει με την εξάσκηση της μνήμης. Στόχος του “δάσκαλου” είναι να εκπαιδεύσει τη μνήμη του “μαθητή”. Κάθε φορά που ο “μαθητής” δε θα μαθαίνει το μάθημα του, ο “δάσκαλος” θα τον τιμωρεί με ηλεκτροσόκ. Όσο ο “μαθητής” συνεχίζει να κάνει λάθη, το ηλεκτροσόκ θα γίνεται ισχυρότερο και η τιμωρία του “μαθητή” αυστηρότερη. Ο “δάσκαλος” είναι υποχρεωμένος να πάει τη διαδικασία ως το τέλος, είτε ο “μαθητής” απαντά στις ερωτήσεις του, είτε όχι.
Τα αποτελέσματα του Μίλγκραμ ήταν αποκαλυπτικά και σοκαριστικά. Ο Μίλγκραμ βρήκε ότι παρά την όποια δυσφορία του εκάστοτε “δασκάλου” για τα ηλεκτροσόκ, το πείραμα τις περισσότερες φορές συνεχιζόταν κανονικά και ως το τέλος. Πολλοί “δάσκαλοι” διαμαρτυρήθηκαν, ένιωσαν αμήχανα, ενοχικά και σχεδόν όλοι στράφηκαν στον καθηγητή-ερευνητή για εξηγήσεις, βοήθεια ή απαλλαγή από το πείραμα. Ο ερευνητής που βρισκόταν στο δωμάτιο επαναλάμβανε πάντα “Πρέπει να συνεχίσετε” ή “Η διαδικασία απαιτεί να συνεχίσετε” χωρίς να δίνει καμιά άλλη εξήγηση ή στήριξη στον εκάστοτε “δάσκαλο”. Έτσι οι περισσότεροι “δάσκαλοι” παρ’ όλο που βρήκαν ιδιαίτερα δυσάρεστη την όλη διαδικασία συνέχισαν κάτω από “την πίεση της επιστήμης” να κάνουν ηλεκτροσόκ σ’ έναν αθώο άγνωστο τους άνθρωπο απλά και μόνο γιατί πίστευαν ότι δεν ήταν αυτοί που θέλανε να τον “σκοτώσουν”. Οι ίδιοι απλά εκτελούσαν εντολές “ανωτέρων” και δε μπορούσαν να κάνουν αλλιώς.
Ο Μίλγκραμ μέσα από τα αποτελέσματα του ουσιαστικά αποδεικνύει ότι οι Ναζί στρατιωτικοί και δεσμοφύλακες δεν ήταν μια ιδιαίτερη περίπτωση ” ανθρωπίνων τεράτων” στην παγκόσμια ιστορία. Ήταν απλά άνθρωποι που έβγαλαν από τη μέση το συναίσθημα ενοχής και ευθύνης προκειμένου να συνεχίσουν να σκοτώνουν με απόλυτη ηρεμία. Το ίδιο μπορεί να συμβεί στην πλειονότητα των ανθρώπων, σε κάθε μέρος, σε κάθε εποχή. Αρκεί ο άνθρωπος να πειστεί να υπακούσει τυφλά σε κάποιον που θεωρεί “καλό” ή “ανώτερο” και τότε είναι ικανός πραγματικά για τα πάντα, χωρίς να νιώθει ότι φταίει για το παραμικρό.
Όσο γι΄αυτούς που μπορούν ν’ αντισταθούν στην ανώτερη Αρχή: Γρήγορα διακρίνουν την παρανοϊκότητα πίσω από την εντολή που δέχονται. Επιδιώκουν να απομακρυνθούν άμεσα από την πίεση του Ανωτέρου (είτε λόγω δυσφορίας είτε από φόβο μήπως διαπράξουν κάτι το οποίο δεν επιθυμούν οι ίδιοι), ενώ πιθανότατα θα τολμήσουν να αμφισβητήσουν με θάρρος την εγκυρότητα της Αρχής και της όλης διαδικασίας. Οι άνθρωποι που τελικά θ’ αρνηθούν να ολοκληρώσουν τη συγκεκριμένη διαδικασία είναι πιθανότατα άνθρωποι με ιδιαίτερα υψηλή ενσυναίσθηση, ανεξάρτητη προσωπικότητα, ισχυρή κοσμοθεωρία και αντισυστημική οπτική για τα πράγματα.
[https://www.youtube.com/watch?v=Xxq4QtK3j0Y]
Ms Psyche Blog 