Μια ιδιαίτερη αυτοβιογραφία ενός Γαλλοεβραίου νευροψυχιάτρου ο οποίος σε παιδική ηλικία επιβίωσε από το Ολοκαύτωμα και τέσσερις δεκαετίες μετά βρίσκει τη δύναμη και νιώθει την ανάγκη και τη θέληση να πει την ιστορία του, η οποία – όπως οι ζωές όλων μας – είναι πολυ-ιστορημένη, πολυσύνθετη, περίεργη και ενδιαφέρουσα.
Με φόντο τις διώξεις των Εβραίων κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Boris Cyrulnik πήγαινει πίσω -μπρος στη ζωή του, πότε θυμάται τον εαυτό του παιδί και πότε ως έφηβο ή ενήλικα και προσπαθεί μέσα από flashbacks αλλά και πλέον διασταυρωμένα γεγονότα να μιλήσει για την ιστορία του, όχι όμως για να κάνει μια απλή “δημοσιογραφική” καταγραφή όπως θα υπέθετε κανείς, αλλά για να δώσει τη δική του ερμηνεία, σκοπιά και άποψη για συλλογικά βιώματα, ελπίζοντας να βοηθήσει τον όποιον άνθρωπο μπορεί να βοηθηθεί μέσα από όσα διαβάζει.
Μερικά μόνο από τα θέματα που πραγματεύεται είναι:
– Το τραύμα, η χρησιμότητά του μα και οι πολλαπλές ερμηνείες του καθώς και η κύρια οδός αντιμετώπισης του μέσω του μοιράσματος και της ομολογίας.
– Η σιωπή που σώζει σε συνθήκες κρίσης μα και που εγκλωβίζει για χρόνια όταν οι επιζώντες δεν επεξεργάζονται τα τραύματά τους παρά το γεγονός πως ο όποιος κίνδυνος έχει περάσει.
– Η ψυχολογική κατάσταση των θυμάτων και ο μακρύς, δύσκολος δρόμος της αμφιλεγόμενης λύτρωσης τους από τον διαρκή πόνο και τις μνήμες που εγκλωβίζουν.
– Οι ιστορικές αδικίες που καταδικάζουν αλλά και αναπόφευκτα μας εκπαιδεύουν για την ανθρώπινη φύση και την ανθρώπινη ιστορία που καλώς ή κακώς δείχνει να επαναλαμβάνεται, παρά τα επαναλαμβανόμενα μαθήματα στα οποία οι περισσότεροι ίσως επιλέγουμε να μείνουμε μετεξεταστέοι.
– Η απώθηση και η άρνηση ως αναγκαίοι μηχανισμοί επιβίωσης και η στιγμή που πλέον δεν χρειάζονται στη ζωή ενός υγιούς, έτοιμου κι ελεύθερου να εκφραστεί και να επικοινωνήσει ανθρώπου.
– Η υποκειμενικότητα της τραυματισμένης μνήμης και η σταδιακή επούλωση της η οποία διαφαίνεται σε μια πορεία μεγαλύτερης ακρίβειας και βασίζεται στη διασταύρωση και τον εμπλουτισμό των γεγονότων μέσω της επαφής με ανθρώπους που ταυτιζόμαστε και αλληλοϋποστηριζόμαστε.
Πρόκειται ειλικρινά για ένα σπουδαίο ντοκουμέντο ζωής και ένα σημαντικό βοήθημα ερμηνείας του τραύματος και της ανθεκτικότητας μας απέναντι σε αυτό, που αγγίζει καλώς ή κακώς τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων γιατί τελικά όσο κι αν είναι μοναδική κι ανεπανάληπτη η κάθε ύπαρξη, τόσο οι ζωές μας μοιάζουν, συναντιούνται ή/και ενώνονται.
Μια σύντομη επιλογή ορισμένων φράσεων του βιβλίου που θέλω να φυλάξω και παράλληλα να μοιραστώ μαζί σας:
Οι μεγάλοι (ενήλικες) δεν είναι σοβαροί και η ζωή είναι συναρπαστική.
Ο θάνατος των γονιών μου δεν έχει υπάρξει για μένα ως γεγονός. Υπήρχαν κι έπειτα ξαφνικά έπαψαν να υπάρχουν.
Αν πεις το όνομά σου, θα πεθάνεις. Και όσοι σ’ αγαπούν θα πεθάνουν εξαιτίας σου.
Είχα οργανώσει τις αναμνήσεις μου με τρόπο ώστε να μη μου προκαλούν άγχος. (…) Αυτή η ασυνείδητη προθετικότητα μου επέτρεπε να τροποποιώ τα γεγονότα του παρελθόντος για να τα κάνω υποφερτά και για να μην αντιμετωπίζω τη συγκεκριμένη ανάμνηση σαν αμετάκλητη καταδίκη. Χάρη σ’ αυτήν την οργάνωση δεν ήμουν δέσμιος του παρελθόντος, γλίτωνα το τραύμα.
Όταν η μνήμη είναι υγιής, η διαυγής αναπαράσταση του εαυτού μας μας επιτρέπει να σχεδιάσουμε τη μελλοντική μας συμπεριφορά. Όταν ένα συνταρακτικό γεγονός μάς καταρρακώνει, δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτό το αναπάντεχο πρόβλημα με τον συνήθη τρόπο συμπεριφοράς μας και πρέπει να βρεθεί μια άλλη λύση. Όμως, αν το τραύμα μάς εκμηδενίσει, είτε γιατί είναι πολύ ισχυρό είτε γιατί είμαστε ευάλωτοι λόγω παλαιότερων τραυμάτων, τότε παραμένουμε αποσβολωμένοι, μαρμαρωμένοι, σε ψυχική αγωνία.
Η τραυματική μνήμη είναι ένας διαρκής συναγερμός για το πληγωμένο παιδί: αν έχει κακοποιηθεί, βρίσκεται σε μια παγερή επαγρύπνηση, και, αν έχει ζήσει σε εμπόλεμη περιοχή, εξακολουθεί να τινάζεται με τον παραμικρό θόρυβο, ακόμα κι όταν η ειρήνη έχει επανέλθει. Μαγνητισμένος από την εικόνα του τρόμου που έχει εγκατασταθεί στη μνήμη του, ο τραυματισμένος απομακρύνεται από τον κόσμο που τον περιβάλλει. Δείχνει αδιάφορος, αποδυναμωμένος, σαν να είναι ναρκωμένος. Η ψυχή του, κυριευμένη από τη δυστυχία του παρελθόντος, δεν του επιτρέπει πια να ενδιαφερθεί για όσα συμβαίνουν γύρω του. Μοιάζει απόμακρος, ξένος, ενώ ο εσωτερικός του κόσμος είναι σε αναβρασμό.
Αν έχω βρεθεί σε κίνδυνο, αντιλαμβάνομαι πιο εύκολα όλες τις ενδείξεις του.
Πίστευα αφελώς ότι το πλήγμα του πολέμου από μόνο του όριζε το τραύμα. Σήμερα αναρωτιέμαι αν το γεγονός ότι εξαναγκάστηκα να σιωπήσω όταν αποκαταστάθηκε η ειρήνη δεν ήταν ένα πλήγμα ακόμα πιο βαρύ.
Το κλειδί του παρελθόντος είναι το παρόν. Και το παρόν φτιάχνεται από τις σχέσεις μας.
Ο λόγος των παιδιών είναι το ίδιο κατηγορηματικός με μια ουτοπία. Η απόχρωση αποκτάται με τα χρόνια. Όσο λιγότερες γνώσεις έχουν, τόσο πιο βέβαια είναι.
Δυστυχώς σε πολύ νεαρή ηλικία με επισκέφτηκε η αμφιβολία που γεννά την ευχαρίστηση της μη υποταγής στην κοινή πεποίθηση και που ταυτόχρονα στερεί την ευχαρίστηση της υποταγής στην κοινή πεποίθηση. Το να στοχάζεσαι με το δικό σου το μυαλό είναι μεγάλη ικανοποίηση. Τι κρίμα που αυτή η προσπάθεια μας στερεί τη χαρά να υποστηριζόμαστε από έναν κοινό μύθο. Βρισκόμαστε σε δύσκολη θέση όταν πρέπει να διαλέξουμε ανάμεσα στην ευτυχία της σκλαβιάς που μας παρέχει ασφάλεια και στην ευχαρίστηση της προσωπικής πορείας που μας απομονώνει.
Η πρόωρη ωριμότητα δεν είναι δείγμα σωστής ανάπτυξης, είναι μάλλον εκδήλωση μιας αφύσικης για ένα παιδί σοβαρότητας. Οι μεγάλοι σφάλλουν όταν πιστεύουν ότι το παιδί ωρίμασε πολύ γρήγορα. Δεν πρόκειται για πείρα, αλλά για απώλεια ζωτικότητας.
Σε ένα περιβάλλον που δεν προτείνει ένα μοντέλο ευτυχίας, το όνειρο διορθώνει αυτόν τον ανυπόφορο κόσμο και επινοεί ένα μυθιστόρημα που παρουσιάζει ένα ιδανικό προς πραγματοποίηση. Τα βιβλία, οι ταινίες και οι ωραίες ιστορίες γίνονται τότε “οι δάσκαλοι του ονείρου” προσφέροντας κάποια παραδείγματα ευτυχίας.
“Καλός καθηγητής είναι αυτός που σημαδεύει τη μοίρα μας” λέει ο Καμύ.
Ξεπερνώντας τον πόνο κερδίζεις την ελευθερία σου.
Η διαστροφική εξέλιξη αρχίζει όταν ο μύθος γίνεται δόγμα και μας ζητά να πιστέψουμε ότι δεν υπάρχει άλλη αλήθεια.
Η ανάμνηση του εαυτού μας συνδέεται ισχυρά με το κοινωνικό πλαίσιο. Οι ιστορίες που αφηγούμαστε εξαρτώνται από την κοινωνική μας θέση και τις αφηγήσεις της κουλτούρας που μας περιβάλλει.
Η τραυματική μνήμη είναι μια ανάμνηση που έχει παγώσει στον χρόνο και επαναλαμβάνεται συνεχώς. Η προσωπική ιστορία σταματά, η μνήμη νεκρώνεται. Όμως, όταν μπορείς να μοιράζεσαι την ανάμνηση μιας δοκιμασίας του παρελθόντος, η μνήμη ξανά ζωντανεύει. Τότε ξαφνιαζόμαστε με τις μετατροπές που είχαν δώσει συνοχή στην αναπαράσταση μιας παράλογης πραγματικότητας, εξελίσσουμε την ανάμνηση. Βλέπουμε διαφορετικά τα πράγματα όταν το περιβάλλον μάς επιτρέπει να μιλήσουμε.
Η επιλογή για μένα δεν βρίσκεται ανάμεσα στην τιμωρία και στη συγχώρεση, αλλά ανάμεσα στην κατανόηση που σου δίνει λίγη ελευθερία και στην υποταγή που σου προσφέρει την ευτυχία μέσα στη δουλεία. Μίσος σημαίνει ότι παραμένεις αιχμάλωτος του παρελθόντος. Για να ξεφύγεις απ’ αυτό, καλύτερα να κατανοήσεις παρά να συγχωρήσεις.
Η δυστυχία του πολέμου μού έμαθε την τέχνη της σιωπής. Από τη στιγμή που το πολιτισμικό μου περιβάλλον μου έδωσε πίσω τον λόγο, αντιλαμβάνομαι το νόημα της διαδρομής που διήνυσα.
Ms Psyche Blog 